FATİH KÜTÜPHANESİ – SULTAN I. MAHMUT KÜTÜPHANESİ

Sultan I.Mahmut Kütüphanesi Kitabesi Arapçadan Tercüme (9 satır, ilk 8 satırı 3 sütun, son satırı 2 sütunluk) Zamanın halifesi Sultan Mahmut yaptırmış olduğu bu eser ile her türlü övgüye layıktır. Dinin yardımcısı, mazlumların sığınılacak kalesi, âlemin ışığı, şükreden bir kul, Halkın aydınlanmasında aracı, düşkün durumda olanları düzeltmeye çalışan, yaşamı şeriata uygun, lütuf sahibi o sultanın hilafeti daim olsun. O, bütün mahlûkatın sahibi ve idarecisi Hazret-i Allah eliyle kuvvetlendirildi. Bu kütüphaneyi de Allah rızasını kazanmak için yaptırdı. Allah rızasını kazanmak için çeşitli yollar vardır. Allahü Teala bu hayır ile onu bu yolda muvaffak etsin. Kâinat içinde ilimden ve ilim öğrenip-öğretmekten daha kıymetli ne vardır ki? İşte bunun içindir bu kütüphane kıyamete kadar baki kalsın. Kütüphane ve içindeki kitaplar insanlara rehberlik yol göstersin. Zaten yaptıranın da dileği devamlı bir hayır olması yolunda. Bunun için öyle bir yapı inşa ettirdi ki görenin etkilenmemesi mümkün değil.. Bu yapı ile cehalet zincirlensin, ilim sevdalıları türlü yollardan buraya akın etsin. Bu yapının tamamlanma tarihi hakkında bir beyt istendi, ancak herkes çekindi. Ama seçkin bir şair bu kütüphanenin tarihi hakkında şu yüce beyti söyledi: “Bu kütüphaneyi, Allah rızası için şerefi yüce Sultan Mahmut yaptırdı.” H. 1155 / M. 1742-43 (Kaynak: Kitabelerin Kitabı Fatih E.T: 10.9.2023)

Fatih Sultan Mehmed Han Türbesine doğru yöneliyoruz. Türbe hakkında bilgi veren tabelanın tam arkasında hünkar mahfiline giden bir koridor bulunuyor. Yine türbenin arka kısmında camiye bitişik 3 katlı, yapı dikkati çekiyor. Bu yapı Fatih Kütüphanesi olarak bilinen diğer adıyla Sultan I.Mahmut Kütüphanesi. Kütüphane, 26 Rebîülevvel 1155 (31 Mayıs 1742) tarihinde büyük bir merasimle açılmıştır. Kütüphaneye merdivenle çıkılıyor. Kapısı üzerinde Arapça olarak 9 satır, ilk 8 satırı 3 sütun, son satırı 2 sütunluk kitabesi yer alıyor.

I. Mahmud, Fâtih Camii’nin kıble duvarı bitişiğinde yaptırdığı müstakil kütüphane binasına cami içindeki kitapları naklettiği gibi kütüphaneyi de yeniden teşkilâtlandırmış ve yeni bir çalışma düzeni getirilmiştir. Yeni düzenleme ile kütüphanedeki hâfız-ı kütüb sayısı altıya çıkarılmış ve ayrıca bir kâtib-i kütüb tayin edilmiştir. Kütüphanenin korunması ve temizliği için iki bevvâb ile iki ferrâş görevlendirilmiştir. Tarihçi İzzî, 26 Rebîülevvel 1155 (31 Mayıs 1742) tarihinde büyük bir merasimle açılan yeni kütüphanenin “ol semtin talebe-i ulûmunu dahi mesrûr u ihyâ buyurduğunu” nakleder (Târih, vr. 219b). Padişahın, devlet adamlarının ve önde gelen ulemânın katıldığı açılış merasimi, öğle namazının kılınmasının ardından Ṣaḥîḥ-i Buḫârî hatmiyle başlamış ve dualar, hadis dersi ve vaazla sona ermiştir. Merasimin ardından kütüphane görevlilerine, ulemâya samur kürkler giydirilmiş ve fakirlere ihsanlarda bulunulmuştur. Kuruluş tarihinde kütüphaneye I. Mahmud az sayıda kitap vakfetmişse de sonradan yaptığı bağışlarla burada zengin bir koleksiyon meydana getirmiştir. Başlangıçta 2000 kitaplık bir koleksiyona sahip olan kütüphane daha sonraki tarihlerde yapılan bağışlar, Şehzade Mehmed Camii’nden ve Galatasaray Kütüphanesi’nden getirilen kitapların ilâvesiyle oldukça zenginleşmiştir. 1248’de (1832) yapılan bir sayımda kütüphanedeki kitap mevcudu 5500 cilt olarak tesbit edilmiştir (I. Mahmud’un Fâtih Kütüphanesi Kataloğu, Süleymaniye Ktp., Yazma Bağışlar, nr. 252; TSMA, nr. D. 3310). Fâtih Kütüphanesi Cumhuriyet döneminde de uzunca bir süre I. Mahmud’un yaptırdığı binada varlığını sürdürmüş, ancak 1956 yılında kütüphane binasında meydana gelen bazı çatlaklar dolayısıyla Süleymaniye Kütüphanesi’ne nakledilmiştir. Burada korunan Fâtih Kütüphanesi’nde 5219 yazma ve 319 basma eser bulunmaktadır. Yazma eserlerden 4399’u Arapça, 437’si Türkçe ve 383’ü Farsça, basma eserlerin ise 166’sı Arapça, 143’ü Türkçe, 10’u Farsça’dır. Kaynak: İslam Ansiklopedisi Fatih Kütüphanesi maddesi (E.T.:9.8.2023)