PERTEVNİYAL VALİDE SULTAN CAMİİ

İnşa Tarihi:

Banisi:

Adres: ….Mahallesi

Yeniden Tamir / İnşa Tarihi:

Kitabesi (Osmanlıca Türkçesi):

Pertevniyal Valide Sultan Camii Avlu Girişi (Aksaray cephesi) (3 satır-4 satır) 6 beyit 1a Hazret-i Abdülazîz Hân-ı diyânet-perverin Görmedi vaz’-ı müberrât etmede mislin cihân 1b Vâlidi cennet-mekân Mahmûd Hanın rûhunu Vâlide Sultân bu yüzden dahi kıldı şâd-mân 2a Bârekallah nev-zemîn bir câmi inşâ eyledi Tarh-ı dil-ârâsına hayrette kaldı âsümân 2b Su akıttıysa Zübeyde Mekke’ye Bağdâd’dan Bunda ol sultan-ı zîşân Kâʻbeden verdi nişân 3a Yazdı Nüzhet bendesi itmâmına bir beyt kim Mısraaynından sekiz târih-i tâm oldu ayân 3b “Mâder-i Abdülazîz Han yaptı vâlâ maʻbedi” “Olsa lâyıktır bu beytullah metâf-ı Kudsiyân” H. 1288 / M. 1871-72

1a Dünya, hayır eserleri ortaya koymada dinin koruyucusu Abdülaziz Han’ın benzerini görmedi. 1b Vâlide Sultan (Abdülaziz’in) babası cennetmekân Mahmud Han’ın ruhunu bu şekilde bahtiyar etti. 2a Allah mübarek etsin, yeni üslupta bir cami yaptırdı. Gökyüzü (bile) gönül çeken binasına hayret etti. 2b Zübeyde, Bağdat’tan Mekke’ye su akıttıysa, burada da o şanlı sultan Kâbe gibi bir mabet inşa etti. 3a Nüzhet kulu caminin tamamlanmasına, iki mısraından sekiz ayrı tam tarih çıkan bir beyit yazdı: 3b “Sultan Abdülaziz’in annesi yüce mabedi yaptırdı, Allah’ın bu evi meleklerin metafı (Kâbesi) olsa değer.” (Kaynak: Kitabelerin Kitabı Fatih E.T: 30.10.2023)

Pertevniyal Valide Sultan Camii uzun süren bir restorasyon sürecinden sonra açılmıştı. İstanbul’da en çok bilinen göz önündeki camilerden. Cami aynı ismi taşıyan Pertevniyal Lisesinin hemen yanında köşede hakim bir durumda. Bir gün cami önündeki kavşak kaldırılırsa daha güzel bir görünüm elde edilecektir. Çokça bilinen bir cami olduğundan ayrıntılara girmeden gözlemlerimi aktarıp konuyu tamamlayacağım. Cami, Hicri 1288, miladi 1871 tarihinde yaptırılmış. İnce kalem gibi minareleri ile dönemin mimari özelliğini en iyi yansıtan camilerden. Minareler zaman içerisinde gittikçe incelmiş. Çok yüksek oranda ince işçilik var. Cadde üzerindeki avluya giriş kapısı ihtişamlı bir duruşu var. En yüksekte bir tuğra, altında 3 satır 4 sütunluk kitabe yer alıyor. Caminin bu kapısından hazire alanı gözüküyor. Kapının iç kısmında yani avludan bu kez çıkışa doğru bakıldığında, yine en üstte tuğra altta ise Ayeti kerimeden bir bölüm yer alıyor. (Selamün aleyküm tıbtum fedhuluha halidine… “Selâm size! Hoş geldiniz! Ebedî olarak kalmak üzere buyurun girin cennete!” Zümer Suresi 73.ayetin son kısmı). Öğlen namazını kıldıktan sonra avluda dolaşıyoruz. Cami avlusunda büyük bir bölüm olarak hazire yer alıyor. Ayrıca Dağarcık sokaktan girildiğinde sağda Pertevniyal Valide Sultan Türbesi yer alıyor. Türbe de restorasyon henüz bitmediğinden içeri giremedik. Türbenin tabelasında şu bilgileri okuyoruz:  “Pertevniyal Valide Sultan, Sultan II. Mahmud’un eşi ve Sultan Abdulaziz’in annesidir. Sultan Abdülaziz’in 1861’de tahta çıkmasıyla sultan olmuş, bu tarihten ölümüne kadar hayır işleri ile uğraşmış, birçok yapı inşa ettirmiş ve birçok kişiyi yetiştirmiştir. 1884 yılında vefat etmiştir. 1867-1871 yıllarında inşa ettirdiği külliyedeki türbesine defnedilmiştir. Türbe ilk yapıldığında caminin kıble avlusundayken 1926-1929 yıllarında tramvay yolunun genişletilmesi sırasında geri çekilmiştir. Aksaray meydanının yeniden düzenlenmesi sırasında, 1958 yılında yıkılmıştır. 1968-1969 yıllarında türbe, türbenin mimari parçalarından kısmen yararlanılarak yeniden yapılmıştır. Türbe kesme küfeki taşı ve mermerden inşa edilmiştir. Dikdörtgen planlıdır… Üzeri kubbeyle örtülüdür. Türbenin sokağa bakan cephesi oldukça özeli mermer işçiliğiyle gösterişlidir… Kubbe eteğinde, mukarnaslı frizi le beraber bir ayet kuşağı yer almaktadır… Türbede ayrıca torununun oğlu, torunun eşi ve torununun kayınvalidesi de medfundur.” Avluya açılan odanın üzerinde Pertevniyal Valide Sultan Musiki Cemiyeti yazısını görüyoruz. Aksaray girişi diğer giriş kapısına göre daha bir görkemli duruyor. Yüksek giriş kapısı üzerinde yine tuğra ve altında 3 satır 4 sütun kitabe yer alıyor. Kapı girişinin sağında ve solunda 2 şer adet oldukça süslü, kitabesi bulunan çeşmeler mevcut. Kitabeleri 2 satır ve 2 sütun olarak düzenlenmiş. Atatürk caddesine bakan cephesinde “Maaşallah – La Galibe İllallah” hüsn-i hat yazısı yer alıyor. Yine bu giriş kısmında Prizma Tabelada cami hakkında bilgi verilmiş: “Pertevniyal Valide Sultan tarafından yaptırılan caminin, aslında mektep, türbe, muvakkithane ve sebilden oluşan bir külliye olarak tasarlanmıştır. Caminin mimarı Sarkis Balyan’dır, tasarıma Agop Balyan’ın da katıldığı, çizim işlerinde desinatör Osep’in çalıştığı bilinmektedir… Valide Cami İstanbul’un kentsel düzenleme çalışmalarında en çok zarara uğrayan tarihi miraslardan biridir. 1956-59 yılları arasındaki Aksaray Meydanı düzenlemesi ile Vatan ve Millet caddelerinin açılması çalışmaları sırasında türbe, muvakkithane ve ve sebil kaldırılmıştır. Sebil 1968 yılında caminin avlusuna, önündeki avlu duvarı yıkılarak sebilin yola açılmasını sağlayacak biçimde yeniden kurulmuştur.” Dış cepheyi fotoğrafladıktan sonra caminin içini fotoğraflıyoruz. Caminin kubbesi başta olmak üzere oldukça süslü bir yapıya sahip. Renk tonları uyumlu. Kubbenin ortasında besmele ve ihlas suresi yer almış. Camiden çıkıp yolun karşı tarafına laleli yönüne doğru yola devam ediyoruz. Ayrıntılı bilgi için Diyanet İslam Ansiklopedisinin PERTEVNİYAL VÂLİDE SULTAN KÜLLİYESİ maddesine bakılabilir.