LALA HAYRETTİN MESCİDİ-Acem Ağa Mescidi

Zeynep Sultan Camii Sokağına giriyoruz. Sol tarafımda restorasyonu süren tek minareli, küçük bir mescid, Lala Hayrettin Mescidi, sağ tarafımda ise Zeynep Sultan Sıbyan Mektebi binası bulunuyor. Mekteb halen bir STK tarafından kullanılıyor. Mekteb avlu duvarına farklı renk ve desenlerde birbirinden güzel kilimler asılmış durumda. Mektebin avlu giriş kapısının üzerinde “Selamün kavlen min rabir rahim” ayeti yer alıyor. Restore edilen Lala Hayrettin Caminin duvarına yaslı Başçuhadar Seyid Ömer Ağa Çeşmesi dikkatimizi çekiyor. Çeşmenin 4 satır, 3 sütun kitabesi bulunuyor. (Enderunlu Vâsıf’ın tanzim ettiği ve Mustafa Rakım Efendinin güzel bir taliki) Kitabenin sol alt köşesinde 1230 tarihini okuyoruz. Çeşmenin büyük ve zarif kabartmalarla süslü ayna taşını mermer sütunlar çerçevelemektedir. Caminin tek minaresi ile Ayasofya Camii minare ve kubbesi sanki yanyana imiş gibi güzel bir kompozisyon oluşturuyorlar.

Cami hakkında yaptığımız araştırmada; Yapının ilk inşasıyla ilgili kaynaklar arasında çeşitli görüş ayrılıkları bulunmaktadır. Bazı kaynaklarda ibadethanenin önce sinagog, ardından kilise, tekrar sinagog ve yeniden kiliseye çevrildiği belirtilirken; diğer kaynaklarda Bizans İmparatoriçesi Pulcheria tarafından 5. yüzyılda Chalkoprateia Meryem Kilisesi olarak inşa ettirildiği ifade edilmektedir.

Bizans döneminde büyük bir bazilika olarak tasarlanan yapı, iç mekânında haç planlı bir kripta barındırır. Avlusunda dairesel planlı bir bölüm yer almakta olup, burada kısmen freskolar günümüze ulaşmıştır. 5.yüzyılda, Kudüs’ten getirildiğine inanılan Meryem Ana’ya ait kutsal emanetler, Latin istilasına kadar burada muhafaza edilmiş; istiladan sonra Roma’ya kaçırılmıştır.

Fetihten otuz yıl sonra Arpa Emini (Hayvan yiyecekleri görevlisi) Lala Hayrettin tarafından kiliseden mescide çevrilmiştir. Mescid, Acem Ağa Mescidi olarak ta bilinir. Mescidin minberini Sadrazam Maktul Ali Paşa koydurmuştur. Mescid, daha sonra Sadrazam Mehmed Said Paşa tarafından 1756 yılında tamir ettirilmiştir.

20. yüzyılın başlarında yaşanan büyük bir deprem sonucu yapı ağır hasar almış ve zamanla harabeye dönüşmüştür. 1937 yılında kadro dışı bırakılan mescidin minaresi yıktırılmış, ardından Vakıflar İdaresi tarafından arsası kiraya verilmiştir. Bu süreçte çatı, döşeme, pencere ve kiremit gibi unsurların sökülerek satıldığı düşünülmekte; yapı yalnızca dört duvardan ibaret bir harabe haline gelmiştir.

İhyasından önce yalnızca duvar ve mihrab kalıntıları günümüze ulaşan cami, İstanbul Çevre Kültür ve Tarihi Eserleri Koruma Derneği (İSTED) tarafından tescil ve projelendirme sürecine alınmış; hayırsever Bilgili Ailesi’nin desteğiyle restorasyon ve rekonstrüksiyon çalışmaları 7 Kasım 2019 tarihinde başlatılmıştır. Bu çalışmalar 22 Aralık 2022 tarihinde tamamlanarak cami yeniden ibadete açılmıştır. Bazı kaynaklarda ise restorasyon sürecinin yaklaşık 10-15 yıl önce başladığı ve 2024 yılında tamamlandığı belirtilmektedir.

Lala Hayrettin Paşa Camii – Dijital İstanbul (E.T.:22.10.2025)

Lala Hayrettin Mescidi • Konumu, Fotoğrafları ve Hakkındaki Bilgiler • Kültür Envanteri (E.T.:22.10.2025)

Lala Hatun Mescidi – İSTED (E.T.:22.10.2025)