HACI BEŞİR AĞA CAMİ

–HACI BEŞİR AĞA KÜLLİYESİ
—HACI BEŞİR AĞA SEBİLİ VE ÇEŞMESİ
—BEŞİRAĞA DUVAR ÇEŞMESİ
—HACI BEŞİR AĞA CAMİİ
—HACI BEŞİR AĞA KÜTÜPHANESİ
—HACI BEŞİR AĞA MEDRESESİ
—HACI BEŞİR AĞA TEKKESİ
—DÜKKANLAR
—ÇEŞMESİ

Hacı Beşir Ağa Külliyesi avlu giriş kapısı sol tarafında, çeşmenin yanında prizma tabela bulunuyor. Külliye hakkında bilgi edinmek üzere yazılanları okuyoruz: “Külliyenin banisi III. Ahmet ve I. Mahmut dönemlerinde hizmet etmiş olan Dârüssaade ağası Hacı Beşir Ağa’dır. Külliye 18. yüzyıl ortalarında (1744-1745 yılları arasında) inşa edilmiştir. Caminin giriş kapısındaki kitabeden II: Mahmut döneminde (1826-1839) büyük bir onarım geçirdiği anlaşılmaktadır. Cumhuriyet döneminde ise zaman zaman onarımlar görmüştür. Yapının mimarı bilinmemektedir. 1737 – 1745 tarihleri arasında mimarbaşı olan Ser Mimar Çelebi Mustafa Ağa’nın külliyenin inşasında etkili olduğu düşünülebilir. Külliye; cami, kütüphane, medrese, tekke, sebil, dükkanlar, iki adet çeşme ve caminin doğusunda bulunana sıbyan mektebi ya da hünkar mahfili olarak kullanılmış olabilecek iki katlı bölümden oluşmaktadır. 2008-2010 yıllarında medrese ve tekke dışındaki bölümler restore edilmiştir. .. Cami, külliyenin güneyinde yer almaktadır ve iç mekan kare planlı olup, üzeri kubbe ile örtülüdür. Son cemaat bölümü çift revaklıdır. Cami harimine girişteki kapının üzerinde talik hatlı bir kitabe bulunmaktadır. Son cemaat bölümünün avlu tarafındaki ilk revağı aynalı tonozla örtülü üç birimden oluşmaktadır. Kesme taştan yapılmış olan minare, kare planlı bir kaide üzerinde oturmaktadır ve son cemaat yerinin batısında medrese girişinin yanında bulunmaktadır.” Külliye avlu giriş kapısı yüksekçe ve kapı üzerinde 8 satır 4 sütun olmak üzere kitabesi, kitabenin üzerinde ise bir tuğra yer almış. Hacı Beşirağa Külliyesi halen bir STK’mız tarafından kullanılıyor. Avlu giriş kapısı üzerinde Beşirağa Akademi başlığı altında üniversite de eğitim gören kız öğrencilere dönük 2 yıllık program uygulandığı ile ilgili afişi okuyoruz. (İslami ilimler ve tamamlayıcı sosyal ve beşeri ilimler dersleri, Klasik Arapça ve akademik İngilizce eğitimi, gibi alt alt alta bir çok imkanlar sıralanmış.) Avlu kapısından içeri girdik. Sağ yanımızda medrese bulunuyor. Medrese giriş kapısının üzerinde 5 satır, 4 sütun kitabe yer alıyor. Medrese kısmına avlusunda küçük bir gurup sohbet ettiğinden iç kısımlara girmedim kapısından bakmakla iktifa ettim. Cami kapalı idi. Namaz kılmak isteyenler son cemaat yeri dışa açık olduğundan en azından namazınızı kılabilirsiniz. Külliyenin hangi kısmına baksanız önünüze bir kitabe çıkıyor. Cami giriş kapısının üzerinde 6 satır, 3 sütun kitabe yer almaktadır. Cami son cemaat yerinde üst kata çıkan merdivenleri görür görmez dikkatlice yukarı çıktık. Hanımlara mahsus namaz kılma bölümünden caminin içini fotoğraflama imkanı bulduk. Cami batı süsleme sanatının ilk uygulandığı camilerden. Örneğin kubbe klasik motif dışında daha kalın hatlarla çizilmiş, merkezinde yaprak desenlerin bulunduğu, kubbenin pencerelerine kadar çiçek desenleri ile devam ederek, kalın S şekline bağlanmış (benim teknik olmayan açıklamam bu kadar oluyor). Barok sanat akımının uygulandığı ilgi çekici güzel bir cami. “…Beşir Ağa Külliyesi, Türk sanatında Batı tesirleriyle ortaya çıkan yeni sanat akımının ilk eserlerinden olan değerli bir yapı topluluğudur. Burada ayrıca nâdir rastlanır bir özellik olarak cami, medrese ve tekkenin bir kitle halinde birleştirildiği görülür.” (Ayrıntılı bilgi için İslam Ansiklopedisinin BEŞİR AĞA KÜLLİYESİ maddesine bakılabilir. E.T.:13.11.2022). Külliyeden çıktıktan sonra, etrafını dolaşmaya başlıyoruz. Çünkü bazı yapılar külliyenin parçası gibi. Hacı Beşir Tekkesi Sokağına girdiğimizde yanılmadığımızı anladık. Beşir Ağa Tekkesi binası halen İl Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıf Başkanlığı olarak kullanılıyor. Tekkenin giriş kapısı üzerinde 3 satır, 2 sütunluk bir kitabe bulunmaktadır.

Hacı Beşir Ağa Külliyesi Avlu Giriş Kapısı Üzerindeki Kitabe (8 satır 4 sütun) 1a Şehinşâh-ı cihân Sultân Mahmûd-ı felek-dergâh Sezâdır dergehinde bende olsa dâver-i Dârâ 1b O sultân-ı kerem-ver bende-perver hüsrev-i dehre Hayr-hâh sadakât-kâri bi- zat-ı ekmel ü dânâ 2a Yegâne bende-i mergûb hassü’l-hâs makbûlü Ağa-yı Hazret-i dârü’s-saâde ol kerem-fermâ 2b Kerîm-i sâf-tıynet dâver-i gayretkeş-i devlet Esâs-ı ma’delet hikmet-şinas bû Âli Sinâ 3a O zât-ı muhterem memdûh-ı âlem dâver-i ekrem Cihânı lutf u cûd u himmetiyle eyledi ihyâ 3b O zâtın âyet-i ihlâsına bürhân-ı kâtıʻdır Bu nev tertîb-i zîbâ bu bihîn âsâr nev-peydâ 4a Muallâ medrese dil-cû sebîl ü tekyegâh-ı nev Münevver mekteb ü dârü’l-kitâb-ı bî-bedel hakkâ 4b Nümû-dâr olmamış emsâli mir’at-ı cihân içre Ki eşbâh-ı nezâirden mugarrâ her biri zîra 5a Mahallinde hülâsâ hayr-ı pâk-i bî-nâzîr oldu Vere bânîsine Feyyâz-ı Mutlak ecr-i lâ-yuhsâ 5b Vak’ayı eyleyüp âfâtdan zât-ı keremkârın Müeyyed eyleye sadr-ı refîʻinde onu Mevlâ 6a Sühan-senc-i maârif-pîşegânın her biri gerçi Bu nev hayr-ı bedîʻe nice târîh ettiler inşâ 6b Senâ-hân-ı kadîmî Ni’met-i dâî dahi böyle O hub evsâf-ı zat-ı medh et âsâriyle gûyâ 7a Dedi itmâmın târîh için bu beyt-i garrâyı Ki nokta konmaz el-hak olsa tâk-ı bâbına imlâ 7b “Bu dârü’l-ilm-i bâlâ-tarhı lillâh eyleyip bünyâd” “Hele bu bâbda ihyâ-yı ulûm etti Beşir Ağa” H. 1158 / M. 1745-46	1 Eşiği felek kadar yüce olan cihanın şahlar şahı Sultan Mahmut’un eşiğinde Dârâ’nın veziri kul olsa yaraşır. 2 O hayır işleri arzusundaki kâmil, bilgili, padişahın sevdiği bendesi ve en has makbulü, kerem sahibi darüssaade ağası hazretleri, 3 padişahın biricik itibarlı bendesi ve en has yakınıdır. 4 Bu âlî bina tertemiz yaratılışlı cömert, devletin çalışkan veziri, hikmetin temeli olan 5 o zat-ı muhterem, herkesin övdüğü cömert vezir, dünyayı cömertlik ve himmetiyle ihya etti. 6 Bu yeni bir tarzda yapılmış güzel bina, bu yeni inşa edilmiş güzel eserler o zatın ihlâsına kesin delildir. 7 Yüksek bir medrese, gönül çeken bir sebil, yepyeni bir tekke, münevver bir mektep ve doğru emsalsiz bir kütüphane… 8 Dünya aynası içinde emsali görülmemiştir, zira her biri benzerlerinden apayrıdır. 9 Kısacası tam yerinde benzersiz, temiz bir hayır eseri oldu. Mutlak feyiz verici olan Allah yaptırana sayısız ecir versin. 10 Mevla, cömert zatını afetlerden koruyup yerini yüce katında sağlamlaştırsın. 11 Gerçi marifet sahibi şairlerin her biri bu yeni güzel hayır eserine nice tarihler söylediler. 12 Eskiden beri övücüsü, duacısı Nimet de güya o güzel hayır eserlerinin evsafıyla tamamlanmasına 13 tarih için bu parlak ve güzel beyti söyledi ki kapısının takına imla olsa doğrusu nokta konmaz: 14 Beşir Ağa, bu yüksek tarzdaki ilim evini Allah için yapıp burada ilme hayat verdi. (Kaynak: Kitabelerin Kitabı Fatih E.T: 12.11.2022)
Hacı Beşir Ağa Cami Avlusu Medrese Avlusuna Girişi Kitabesi 1 Medâr-ı kutb-ı adâlet cenâb-ı Hân Mahmûd Sipihr-i fazl ü edeb şeyh ü şâb kavlince 2 Vücûdu masdar-ı hayr-ı ef’âl ü ihsândır Ricâl-i dâniş-i sohbet-nisâb kavlince 3 Yapıldı işte bu nev medrese zamânında Ağa-yı ekrem-i âli-cenâb kavlince 4 Ağa-yı a‘zam-ı dârü’s-saâde Hacı Beşir Cihân-ı hayrdan ehl-i savâb kavlince 5 Kaziyye-i hasenata netice-bahş ü fevr Odur sikât-ı sahîhü’l-cevâb kavlince 6 Bunun gibi nice hayrât ola dahi peydâ O zât-ı ekrem-i dâd-intisâb kavlince 7 Bürûc-ı çerhile yeksân semân hücreleri Zevi’l-ma‘ârif ilm-i hisâb kavlince 8 Müferrih oldu hele he’yet-i dil-ârâsı Mühendisân-ı hazâkat-meâb kavlince 9 Dedim binâsına târîh-i bî-bedel Rahmî “Makâm-ı ders ü ifâde küttâb kavlince” H. 1157 / M. 1744-45	1 Adalet kutbunun medarı olan Sultan Mahmut Hazretleri, yaşlı ve genç herkesin dilinde edep ve fazilet göğüdür. 2 Sohbet ehli ilim sahiplerinin ifade ettiği gibi vücudu, hayırlı ve güzel işlerin doğuş yeridir. 3 Yüce kerem sahibi Ağa hazretlerine göre bu yeni medrese onun zamanında yapıldı. 4 Ehl-i salâvat dilinde hayır sahiplerinden Darüssaade Ağası Hacı Beşir Ağa, 5 doğru şahitlerce hayır işlerinde neticeye ulaşmış biridir. 6 Adalet ve cömertlik sahibi o Ağa’nın sözü, bunun gibi nice hayır eserlerinin yapılacağıdır. 7 Marifet sahipleri ve mimarların dediğine göre sekiz odası feleğin burçları ile birdir. 8 İşinin ehli mühendisler, gönlü süsleyen binasının insana ferahlık verdiğini söylerler. 9 Rahmi, yapımına emsalsiz bir tarih söyledim: “Kâtiplerce burası ders ve ifade makamıdır.” (Kaynak: Kitabelerin Kitabı Fatih E.T: 13.11.2022)
Hacı Beşir Ağa Cami Girişi Kapı Üzerindeki Kitabe 1 Hatîb-i minber-i adl ü kerâmet-câmi‘-i şevket İmâm-ı dîn ü devlet Hân Mahmûd-ı kerem-pîrâ 2 Nice hayr ile kürsî-i cihânı beyt-i mâ‘mûre Müşâbih eyledi ol kıble-i şâhân-ı mülk-ârâ 3 Bi-tevfîk-i Hudâ eserine kıldı iktidâ çün kim Ağa-yı Hâfız-ı Dârü’s-saâde izz ile hâlâ 4 Muvaffak oldu Hân Mahmûd-ı Sânî şimdi tecdîde O şâhın vasfına Hıfzî bu târîhi demiş gûyâ 5 Değildir bu tesâdüf mahz-ı tevfîk u kerâmettir Çerâğ-ı nâm-dâşın kıldı kendi abd-veş ihyâ 6 Beşir Ağa’nın Allah eyledikçe rahmetin müzdâd Binâ-yı devlet-i bânîsini Hak ede pâ-ber-câ 7 Çıkıp erkân-ı çârı üzre kıldı birbirin tebşîr Tavâf ettikte Feyzî sâkinân-ı âlem-i bâlâ 8 Bu mısra‘la dediler gayr-i ez-menkût târîhin “Eser bir câmiü’l-envâr yaptırdı Beşîr Ağa” H. 1158 / M. 1745-46	1 Adalet minberinin hatibi, azametin keramet toplayıcısı; din ve devletin önderi, cömertliğin süsü ve mülkü süsleyen şahların kıblesi Mahmud Han 2 pek çok hayrı ile dünya kürsüsünü Beyt-i Mamur’a benzetti. 3 Darüssaade Ağası, Allah’ın yardımıyla şerefle şimdi eserine iktida etti. 4 II. Mahmud Han şimdi yenilenmesine muvaffak oldu. Hıfzî, o padişah hakkında bu tarihi söyledi: 5 Bu tesadüf değil, keramet ve yardımın ta kendisidir. Aynı adlı çerağ kıldı, kulu gibi ihya etti. 6 Allah Beşir Ağa’ya rahmetini artırdıkça, camii yaptıranın saadet binasını da pâyidâr kılsın. 7 Ey Fevzî, yüce âlem sâkinleri burayı tavaf ettiğinde dört erkân üzere çıkıp birbirlerini müjdelediler ve 8 tarihini noktasız harflede bu mısra ile söylediler: Beşir Ağa, nurlar toplayan eser yaptırdı. (Kaynak: Kitabelerin Kitabı Fatih E.T: 13.11.2022)
Beşir Ağa Dergâhı / Tekkesi Kitabesi 1 Zîb ü zîverle bu dergeh fi’l-mesel Kalb-i sâf-ı ârif-i billâhdır 2 Tabʻıma lâyıh iden bu nükteyi Feyz-i pîrândır in dergâhdır 3Rahmiyâ târîhi itmâmı anın “Nass-ı pâk fezkuru ismullâh’dır” H. 1158 / M. 1745-46	1 Güzellik ve süsüyle bu dergâh Allah’ın arif kulunun temiz kalbi gibidir. 2 Bu nükteyi gönlüme ilham eden, dergâhın şeyhlerinin feyzidir. 3 Ey Rahmi, onun tamamlanma tarihi şudur: “………..?…………….”